Erzurum Ulu Cami; Saltuklu Emirlerinden biri olan Nasreddin Aslan Mehmet aracılığıyla 1179 senesi içerisinde inşa ettirilmiştir. Saltuklular’ın ‘Atabey’ adından ötürü buraya ‘Atabey Camisi’ adı da verilmektedir. Yapının üstünde yer alan örtüsü mihrap duvarına dikey bir şekilde inşa edilmiş durumdadır. Çok büyük bir orta nef ile birlikte bunun iki tarafında üçer nefle beraber toplam olarak yedi neften oluşmuş durumdadır. Yirmisekiz tane serbest ‘L’ ile birlikte ‘T’ ve bir de dikdörtgen şekilli payenin üstüne oturtulmuş olan cami, 51 x 54 metrelik ölçülerine sahiptir. İbadet mekanı içerisinde yer alan üst örtüyü, on altı tanesi duvarlara bitişik durumda bulunan kırk paye taşır.
Sultan 4. Murat dönemlerinde yiyecek deposu şeklinde kullanılmış olan cami, değişik tarihler içerisinde de beş defa onarılmış durumdadır. Erzurum Valisi olarak görev yapan Hüseyin Paşa 1639 tarihi içerisinde, Ali Efendi, 1826 tarihi içerisinde camiyi onarmış, bunu da 1858 senesi ile birlikte 1860 senesi içerisinde yapılmış olan onarımlar izlemiştir. Cami, en son, 1957 ila 1964 senelerinin arasında Vakıflar Genel Müdürlüğü aracılığında onarılmış durumdadır.
Caminin içinde toplam olarak 40 tane sütun yer alır. Doğuda yer alan birinci kapısının iki tarafında birer mihrapçık yer alan söz konusu yapının, 1860 senesi içerisinde yapılmış olan onarım kitabesi de burda yer alır. Caminin ilk yapımında bulunan mihrap duvarı, ön kısmı hafif bir şekilde sivri kemerlerin üstüne oturmuş olan büyük pandantifli bir kubbeyle örtülmüş durumdadır.
